Małe, drewniane cerkwie przyciągają wzrok na każdym kroku. Nie sposób, nie wejść i nie poczuć zapachu tradycji, który przenosi nas w magiczną przeszłość... Zapraszamy w podróż szlakiem architektury drewnianej w Gminie Sanok
Cerkiew Przemienienia Pańskiego w Czerteżu
Drewniana greckokatolicka cerkiew bojkowska, jedna z kilku cerkwi tego typu na terenie Polski. Została wzniesiona w 1742. Parafia prawosławna w Czerteżu istniała już w XV wieku, po uchwaleniu unii brzeskiej stała się ona greckokatolicką placówką duszpasterską. Cerkiew grecko-katolicka p.w. Przemienienia Pańskiego, parafialna, zbudowana w 1742 roku, remontowana w 1836 r. (zastąpiono wówczas kopuły nad babińcem i prezbiterium dachem kalenicowym dwuspadowym oraz wykonano sklepienia kolebkowe). Konstrukcja orientowana, zrębowa z ostatkami, kryta gontem, postawiona na kamiennej podmurówce. Nawę wieńczy cebulasta, ośmiodzielna kopuła na ośmiobocznym bębnie, zwieńczona pozorną latarnią. We wnętrzu dwa ołtarze boczne manierystyczne i polichromie przedstawiające św. Olgę i św. Włodzimierza. Przed świątynią dzwonnica, drewniana, szalowana deskami, kryta gontem. Dach namiotowy zwieńczony pozorną latarnią, wzniesiona w 1887 roku.
Cerkiew w Czerteżu jest typową cerkwią bojkowską, drewnianą, trójdzielną, krytą gontem, z pojedynczą nawą. Posiada jedną baniastą kopułę (w przeszłości trzy, w układzie podobnym do stosowanego w cerkwi łemkowskiej. W bezpośrednim sąsiedztwie cerkwi rozciąga się zabytkowy greckokatolicki cmentarz.
Cerkiew Soboru Najświętszej Maryi Panny w Hłomczy
Drewniana parafialna cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Hłomczy. Została zbudowana (w miejscu starszej drewnianej cerkwi, wizytowanej w 1836 przez biskupa Snihurskiego) w 1859, odnowiona w 1910. Obok cerkwi wzniesiono w tym samym czasie murowaną dzwonnicę, w której wiszą trzy dzwony, w tym jeden z 1668.
Parafia należała do greckokatolickiego dekanatu birczańskiego, po I wojnie światowej do dekanatu sanockiego. W 1934 została włączona do Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. Do parafii należały również filialne cerkwie w Łodzinie i Mrzygłodzie.
Po wojnie utworzono tutaj parafię prawosławną, w 1990 odnowiono parafię greckokatolicką należącą do dekanatu przemyskiego.
Cerkiew św. Jerzego w Lalinie
Drewniana parafialna cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Lalinie. Cerkiew zbudowana została w 1835 i poświęcona w 1842, w miejscu starszej, drewnianej cerkwi. Do parafii należała również filialna cerkiew w Grabówce. Parafia należała do dekanatu sanockiego. Od 1934 należała do Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. Po wojnie cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki.
Zespół cerkiewny w Dobrej Szlacheckiej składa się z dwóch obiektów:
Cerkiew pw. św. Mikołaja
Jest to cerkiew drewniana, zbudowana w 1879, orientowana, konstrukcji zrębowej osadzona na kamiennej podmurówce. Podmurówka osłonięta gontowym okapem. Trójdzielna: prezbiterium zamknięte trójbocznie, nawa i babiniec na planach kwadratów. Przy prezbiterium od północy zakrystia. Całość szalowana pionowym deskowaniem z listewkami. Dachy dwuspadowe, kryte blachą. Nad wszystkimi częściami ośmioboczne cebulaste kopuły na tamburach, w zwieńczeniu pseudolatarnie z żelaznymi krzyżami.
We wnętrzu stropy płaskie. Polichromia figuralna wykonana w latach 1899-1904 przez Antoniego i Michała Bogdańskich (patrz: Józef Bogdański) z udziałem Mikołaja Demkowicza. Klasycystyczny ikonostas z tego samego okresu, wykonany równie przez wymienionych Bogdańskich. Jest to ikonostas czterorzędowy, w klasycznym układzie spotykanym w cerkwiach karpackich na terenie Polski.
Podczas II wojny światowej uszkodzona została w 1944 centralna kopuła, którą w 1947 rozebrano, łatając prowizorycznie dach. Pierwotny wygląd kopuły odtworzony został podczas remontu w 2003 r. Pierwotnie była cerkwią greckokatolicką, obecnie budynek służy jako kościół pw. Podwyższenia św. Krzyża, filia parafii rzymskokatolickiej w Mrzygłodzie. Teren przy cerkwi otoczony murem z dzikiego kamienia. W linię muru wbudowana jest opisana niżej dzwonnica bramna. W pobliżu opuszczony budynek starej plebanii.
Dzwonnica bramna w Dobrej
Oddzielnym obiektem jest wieża-dzwonnica bramna, usytuowana na osi świątyni. Pochodzi z XVII w., przebudowana w XVIII. Składa się z trzech kondygnacji. Pierwsza jest murowana z kamienia, na rzucie kwadratu, otynkowana i pobielona, sklepiona kolebkowo. Wyższe kondygnacje są drewniane. Druga ma konstrukcję zrębową ze stropem belkowym i z nadwieszonym gankiem, opartym na czterech słupach z zastrzałami. Tutaj znajdował się ikonostas w typie archaicznym, po którym zachowała się przegroda ikonostasowa z carskimi i jednymi diakońskimi wrotami. Trzecia kondygnacja ma konstrukcję słupowo-ramową z nadwieszoną izbicą. Na wyższe kondygnacje wchodziło się po stromych, drewnianych schodach, przypominających drabinę. Budowla nakryta jest dachem gontowym namiotowym. Kondygnację górną od środkowej oddziela dach pulpitowy daszek pulpitowy z facjatką od frontu.
Do czasu synodu zamojskiego w 1720 r. przy jednym ikonostasie można było sprawować tylko jedną eucharystię dziennie. Przez fakt istnienia ikonostasu wieża była odrębną cerkwią, co pozwalało odprawić w Dobrej dodatkową mszę św. w tym samym dniu. W niektórych cerkwiach (np. w Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu lub cerkiew św. Jura w Drohobyczu) budowano tym celu nad babińcem dodatkowe pomieszczenie z ikonostasem. Po synodzie zamojskim można było odprawiać kolejne msze również przy ołtarzach bocznych, pozbawionych ikonostasu. Nie jest znane wezwanie, pod którym wieża była wykorzystywana jako cerkiew.
Jest to obiekt unikatowy w skali kraju. Obecnie pełni rolę dzwonnicy, z dwoma dzwonami: z 1627 i 1924 r.
Cerkiew Świętej Trójcy w Międzybrodziu
Murowana parafialna cerkiew greckokatolicka, znajdująca się w Międzybrodziu na turystycznym Szlaku Ikon. Obecnie rzymskokatolicki kościół filialny pod tym samym wezwaniem należący do parafii w Trepczy.
Fundatorem świątyni był Aleksander Wajcowicz (1825-1901), doktor medycyny (jego nagrobek znajduje się tuż obok budynku). Cerkiew została zbudowana w 1901, w miejscu starszej, drewnianej cerkwi, która spłonęła w 1866. Murowana, na rzucie krzyża greckiego. Prezbiterium zamknięte trójbocznie z umieszczoną centralnie kopułą. W cerkwi ikonostas z 1900 i malowane sklepienie nawy. Obok cerkwi nakryta kopułą ośmioboczna dzwonnica. Parafia w 1934 została włączona do Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. Po wojnie cerkiew została przejęta przez kościół rzymskokatolicki.
Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Łodzinie
Kościół katolicki w parafii Rozesłania Apostatołów w Mrzygłodzie. Budynek służył jako cerkiew greckotatolicka pw. Najświętszej Maryi Panny do roku 1946, a następnie jako filia parafii Rozesłania Apostatołów w Mrzygłodzie istnieje od roku 1947.
Dawna greckokatolicka cerkiew parafialna pw. św. Jerzego w Jurowcach
Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Jerzego, zbudowana w 1873 r. Po 1947 r. przejęta została na potrzeby wiernych rzymskokatolickich.
Budowla jest orientowana, trójdzielna o konstrukcji (co w naszych cerkwiach jest rzadkie) słupowej. Przy prezbiterium zakrystia od południa i kaplica kolatorska od północy. Nawa z trójbocznie zamkniętymi kaplicami transeptowymi. Nad każdą z trzech części konstrukcji kopuły na oktogonalnych tamburach, zwieńczone pozornymi latarniami. Dach pobity blachą. Świątynia szalowana deskami w pionie. Wewnątrz płaskie, ośmioboczne kopuły pozorne, w zakrystii i kaplicy kolatorskiej pozorne sklepienia. Przejścia z nawy do kaplic ozdobnie obramowane. W prezbiterium portale prowadzące do zakrystii i kaplicy z kolumienkami po bokach i ozdobnym gzymsem w zwieńczeniu. Polichromia współczesna obiektowi. W kopule sklepienie niebieskie i katolickie wyobrażenie Boga Ojca. Ikonostas nie zachował się. Ołtarz boczny z ikonami Chrystusa Pantokratora i Chrystusa Ukrzyżowanego pochodzi z XIX w.
Przy cerkwi murowana, klasycystyczna dzwonnica parawanowa z 1905 r. Dwukondygnacyjna, trójkopułowa. Sygnaturka z datą 1670 r. Obok niej stoi rzeźba św. Andrzeja współczesna dzwonnicy. Po drugiej stronie drogi znajduje się piękny neoklasycystyczny zespół dworski z XIX w. będący własnością rodziny Słoneckich. Wokół dworu znajduje się zabytkowy park krajobrazowy i staw.
Nad wsią dominuje rozłożysta góra o nazwie Wroczeń. Legenda przypisuje tę nazwę pustelnikowi – lekarzowi – uzdrowicielowi, który miał niegdyś zamieszkiwać na jej stokach.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Tyrawie Solnej
Kościół katolicki w parafii Rozesłania Apostatołów w Mrzygłodzie. Budynek służył jako cerkiew greckotatolicka pw. św. Jana Chrzciciela do roku 1946, a następnie jako filia parafii Rozesłania Apostatołów w Mrzygłodzie istnieje od roku 1947.
